Το θέατρο των Γιτάνων οικοδομήθηκε τον 3ο αι. π.Χ. στο βορειοδυτικό άκρο της πόλης, έξω από το τείχος και δίπλα στον πλωτό κατά την αρχαιότητα Καλαμά, από όπου θα υπήρχε άμεση πρόσβαση για όσους έφθαναν εδώ δια της ποτάμιας οδού. Πέραν της διδασκαλίας αρχαίου δράματος, στο θέατρο πιθανότατα γίνονταν συνελεύσεις της πόλης, του Κοινού των Θεσπρωτών, του οποίου τα Γίτανα ήταν το πολιτικό κέντρο, αλλά και του Κοινού των Ηπειρωτών.

Μετά την εγκατάλειψη της πόλης των Γιτάνων στο τέλος του 1ου αι. π.Χ. και με την πάροδο των αιώνων, το θέατρο σταδιακά επιχώθηκε. Η ανασκαφή και αποκάλυψή του άρχισε το 1996 και συνεχίστηκε κατά διαστήματα έως και το έτος 2018 υπό τη διεύθυνση της επίτιμης εφόρου αρχαιοτήτων Καλλιόπης Πρέκα-Αλεξανδρή. Χάρη στα πορίσματα της ανασκαφικής έρευνας, αλλά και σε νεότερες μελέτες τεκμηρίωσης και αποκατάστασής του που υλοποιήθηκαν από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσπρωτίας με χρηματοδότηση της Περιφέρειας Ηπείρου και του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, μπορούμε σήμερα να περιγράψουμε λεπτομερώς την αρχιτεκτονική του μνημείου.

Το κοίλο, ο αμφιθεατρικός χώρος όπου κάθονταν οι θεατές, είναι κατασκευασμένο στη βραχώδη πλαγιά του χαμηλότερου υψώματος της πόλης, με δυτικό προσανατολισμό. Τα ακραία του τμήματα συγκρατούνται από ισχυρούς αναλημματικούς τοίχους. Xωρίζεται με οριζόντιο διάδρομο, το διάζωμα, σε δύο τμήματα, ενώ επτά ή οκτώ κλίμακες το διαιρούν ακτινωτά σε επτά κερκίδες. Αποτελείται από 29 σειρές λίθινων εδωλίων και υπολογίζεται ότι είχε χωρητικότητα περίπου 4.000 θεατών. Στο κατώτερο τμήμα της κεντρικής κερκίδας υπήρχε ένα ενδιάμεσο «τοπικό» διάζωμα, με αποτέλεσμα να περιλαμβάνει εν συνόλω 28 αντί 29 σειρές εδωλίων.

Τα εδώλια αποτελούνται από επιμήκεις λιθοπλίνθους, ενώ τα υποπόδια διαμορφώνονται από ανεξάρτητες πλάκες κατά κανόνα ορθογώνιες, οι οποίες εισχωρούν κάτω από τα εδώλια. Πολλά εδώλια, υποπόδια και βαθμίδες των κλιμάκων στο κάτω κοίλο έχουν λαξευτεί απευθείας στον βράχο. Δεδομένου ότι δεν εντοπίζεται προεδρία, δηλαδή ειδικά διαμορφωμένα καθίσματα για εξέχοντα πρόσωπα στην πρώτη σειρά του κοίλου, δεν αποκλείεται να χρησιμοποιούνταν για αυτόν τον σκοπό η πρώτη σειρά εδωλίων επάνω από το τοπικό διάζωμα της κεντρικής κερκίδας. Στην ανώτερη σειρά του κοίλου τα εδώλια φέρουν στο πίσω μέρος ορθοστάτες που λειτουργούσαν στηρίγματα για την πλάτη των θεατών (ερεισίνωτα).

Η ορχήστρα του θεάτρου, όπου κατά τις θεατρικές παραστάσεις κινούνταν ο χορός, έχει πεταλοειδές σχήμα. Ιδιαιτερότητα αποτελεί η απουσία αποστραγγιστικού αγωγού (ευρίπου) στην ορχήστρα, γεγονός που οδήγησε στην υπόθεση ότι η αποστράγγιση  θα γινόταν επιφανειακά, μέσω του βραχώδους και επικλινούς δαπέδου της.

Το σκηνικό οικοδόμημα, διαστάσεων 15 Χ 8 μ., έφερε στην πρόσοψη προσκήνιο με κιονοστοιχία δώδεκα δωρικών ημικιόνων με σύμφυτους πεσσούς και ιωνικό θριγκό. Το κυρίως κτήριο της σκηνής ήταν διώροφο και στεγαζόταν με δίρριχτη στέγη καλυμμένη με κεραμίδια. Στο μέσον του σκηνικού οικοδομήματος αναπτύσσονταν κατά μήκος πέντε οκταγωνικοί πεσσοί για τη στήριξη του ξύλινου πατώματος του λογείου. Η άνοδος των ηθοποιών στο λογείον γινόταν πιθανότατα από επικλινείς διαδρόμους - ράμπες, στις οποίες πρέπει να ανήκουν οι δύο ορθογώνιες επιμήκεις κατασκευές που σώζονται εκατέρωθεν του προσκήνιου.

Μοναδικό και πολύ εντυπωσιακό χαρακτηριστικό του θεάτρου των Γιτάνων είναι η χάραξη ονομάτων στα μέτωπα των περισσότερων εδωλίων. Απαντώνται περισσότερα από 150 ονόματα, όπως Αλέξανδρος, Νικάνωρ, Μενέδαμος, Κέφαλος, Φαλακρίων και τα γυναικεία Δαμοξένα, Ματερίνα, Φιλίστα, Δαμονόα, Σατύρα, κ.α. που δηλώνουν πράξεις απελευθέρωσης δούλων από τους κυρίους τους. Τα ονόματα των κυρίων - ιδιοκτητών είναι γραμμένα στην ονομαστική, ενώ των δούλων σε αιτιατική πτώση. Συχνά, οι κύριοι είναι περισσότεροι από ένας και, σύμφωνα με την ανασκαφέα Κ. Πρέκα-Αλεξανδρή, πρόκειται πιθανώς για άτομα με συγγένεια μεταξύ τους.

Το έργο της συντήρησης και αποκατάστασης του μνημείου με τίτλο «Βασικές υποδομές και εργασίες αποκατάστασης και ανάδειξης αρχαίου θεάτρου Γιτάνων (Α΄ Φάση)» και συνολικό προϋπολογισμό 1.534.753,60 ευρώ εντάχθηκε στο Ε.Π. Ήπειρος 2014-2020 του ΕΣΠΑ και υλοποιήθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσπρωτίας με τη μέθοδο της αρχαιολογικής αυτεπιστασίας.

Οι προβλεπόμενες επεμβάσεις αφορούσαν την συντήρηση, στερέωση και αποκατάσταση των τριών κεντρικών κερκίδων (ΙΙΙ, IV και V) στο κατώτερο τμήμα του κοίλου και την πραγματοποίηση γεωλογικών-γεωτεχνικών ερευνών για τη διερεύνηση του γεωλογικού υποβάθρου. Οι εργασίες πραγματοποιήθηκαν από διεπιστημονική ομάδα εξειδικευμένου προσωπικού, σύμφωνα με τη μεθοδολογία της εγκεκριμένης σχετικής μελέτης και τις αρχές των διεθνών συμβάσεων για τα αναστηλωτικά έργα, με γνώμονα την αρχή της αντιστρεψιμότητας και λαμβάνοντας υπόψη όλα τα νέα αρχαιολογικά δεδομένα που συλλέχθηκαν και μελετήθηκαν κατά τη διάρκεια του έργου, με στόχο να επιτευχθεί στο μέγιστο δυνατό βαθμό η προσέγγιση της αυθεντικής χάραξης και γεωμετρίας του θεάτρου.

Στο αντικείμενο του έργου συμπεριλήφθηκε και η στερέωση και αντιστήριξη τμήματος της δυτικής οχύρωσης πάνω από το θέατρο, που βρισκόταν σε κατάσταση έντονης ετοιμορροπίας και συνιστούσε παράγοντα κινδύνου για το μνημείο, τους εργαζόμενους και τους επισκέπτες.

Στο πλαίσιο του έργου πραγματοποιήθηκαν εργασίες για τη συμπλήρωση και αναβάθμιση των βασικών υποδομών του θεάτρου και του αρχαιολογικού χώρου στο σύνολό του, όπως επέκταση δικτύων ηλεκτροδότησης, ύδρευσης και πυρόσβεσης, λήψη μέτρων αποστράγγισης και αντικεραυνικής προστασίας, βελτίωση της βατότητας των υφιστάμενων διαδρομών πρόσβασης στο αρχαίο θέατρο και στον οχυρωμένο οικισμό, καθώς και οι αναγκαίες επεμβάσεις προκειμένου να καταστεί πλήρως προσβάσιμη σε άτομα με αναπηρία η περιοχή εισόδου του αρχαιολογικού χώρου έως τα κτήρια εξυπηρέτησης κοινού.

Το έργο ολοκληρώθηκε με την τοποθέτηση δίγλωσσων ενημερωτικών πινακίδων βλεπόντων και σε γραφή Braille (ελλ.- αγγλ.) στην περιοχή του θεάτρου και την δημιουργία δίγλωσσου ενημερωτικού οδηγού που σύντομα θα είναι διαθέσιμος και σε ψηφιακή μορφή. Δίγλωσσα φυλλάδια σε γραφή Braille για το θέατρο διατίθενται στο φυλάκιο στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου. 

Πρόσβαση: Τα Γίτανα βρίσκονται, περίπου, 16 χλμ. βόρεια της Ηγουμενίτσας. Ο επισκέπτης ακολουθεί την επαρχιακή οδό Ηγουμενίτσας - Σαγιάδας. Περνά τη γέφυρα στο Φράγμα Καλαμά και στη συνέχεια στρίβει δεξιά στον ασφαλτοστρωμένο δρόμο ο οποίος, μετά από σύντομη πορεία 1 χλμ, καταλήγει στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου.

Ωράριο: Το μνημείο βρίσκεται εντός του αρχαιολογικού χώρου Γιτάνων και είναι επισκέψιμο στο πλαίσιο του ισχύοντος ωραρίου λειτουργίας αυτού: Δευτέρα, Πέμπτη έως Κυριακή, 8.30-15.30 ( Τρίτη-Τετάρτη κλειστός)

Εισιτήρια

Κανονικό εισιτήριο: 3 Ευρώ

Mειωμένο εισιτήριο: 2 Ευρώ

το θέατρο των Γιτάνων - φωτοθήκη