Αίθουσα 1. Ενότητα Ι: Αρχαιολογική - Ιστορική Αναδρομή

Η πρώτη θεματική ενότητα έχει ως στόχο τη δημιουργία ενός «εισαγωγικού» τμήματος, που λειτουργεί ως χρονολογικό εργαλείο παρακολούθησης της έκθεσης. Το ρόλο αυτού του εργαλείου αναλαμβάνουν ο αρχαιολογικός - ιστορικός χάρτης, τα χρονολόγια, οι αναφορές στις αρχαίες πηγές καθώς και χαρακτηριστικά ευρήματα της ανθρώπινης παρουσίας στον θεσπρωτικό χώρο από τη Μέση Παλαιολιθική Περίοδο (περίπου 100.000 χρόνια πριν από σήμερα) έως τους βυζαντινούς χρόνους.

Τα πυριτολιθικά εργαλεία των πρώτων -κυνηγών και τροφοσυλλεκτών- κατοίκων της Θεσπρωτίας κατά την Παλαιολιθική εποχή, η επινόηση της κεραμικής τέχνης και η κατασκευή χειροποίητων αγγείων κατά τη Νεολιθική περίοδο, η χρήση των μετάλλων την εποχή του Χαλκού και οι πρώτες επαφές με τους Μυκηναίους της νότιας Ελλάδας, η διεύρυνση των επαφών και ανταλλαγών ως αποτέλεσμα της ίδρυσης ηλειακών, κερκυραϊκών και κορινθιακών αποικιών στα παράλια της Θεσπρωτίας μεταξύ 8ου και 6ου αι. π.Χ., οι σταδιακές αλλαγές στην κοινωνική, πολιτειακή και οικονομική οργάνωση και η ίδρυση των πρώτων οργανωμένων πόλεων τον 4ο αι. π.Χ., η περίοδος ακμής (4ος-2ος αι. π.Χ.), η ρωμαϊκή κατάκτηση και τα εισαγόμενα προϊόντα των ρωμαϊκών επαρχιών, η διάδοση του Χριστιανισμού αποτελούν μερικούς μόνο από τους σημαντικότερους σταθμούς που ζωντανεύουν μέσα από αντιπροσωπευτικά εκθέματα.

Αίθουσα 1. Ενότητα IΙ: Οικισμοί των Ιστορικών Χρόνων

Στη δεύτερη ενότητα παρέχεται στον επισκέπτη η δυνατότητα να αποκτήσει μία πρώτη επαφή με ορισμένους από τους σημαντικότερους οικισμούς των ιστορικών χρόνων, από τους οποίους προέρχεται και η πλειονότητα των κινητών ευρημάτων που θα συναντήσει στη συνέχεια στις προθήκες των υπόλοιπων θεματικών ενοτήτων. Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στον ιδιαίτερο χαρακτήρα και την πολεοδομική οργάνωση του κάθε οικισμού, παρουσιάζοντας, ταυτόχρονα, αντιπροσωπευτικά ευρήματα διαφόρων κατηγοριών.

Η Ελέα, τα Γίτανα και η Ντόλιανη αναπτύχθηκαν, με λίγα χρόνια διαφορά, μέσα στον 4ο αι. π.Χ. Χτισμένοι σε καίριες γεωγραφικά θέσεις, από όπου εξασφάλιζαν τον έλεγχο των κοιλάδων, των ποτάμιων διαβάσεων και των θαλάσσιων δρόμων, σταδιακά εξελίχθηκαν σε πολιτικά, οικονομικά και διοικητικά κέντρα των γύρω περιοχών: Η Ελέα, πρώτη πρωτεύουσα και έδρα του Κοινού των Θεσπρωτών, η οποία έκοψε και δικό της νόμισμα (360-330 π.Χ.), τα Γίτανα, ο μεγαλύτερος σε έκταση και ο σημαντικότερος -από άποψη πολεοδομικής οργάνωσης και σωζόμενων μνημείων- αρχαίος οικισμός των ελληνιστικών χρόνων στη Θεσπρωτία, η Ντόλιανη, που παρουσιάζει διαχρονική κατοίκηση από τους αρχαϊκούς χρόνους (7ος αι. π.Χ) έως τους χρόνους της Οθωμανικής κυριαρχίας.

Μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση (167 π.Χ.) και κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής Ειρήνης (Pax Romana, 31 π.Χ. - 250 μ.Χ.) το οικιστικό και οικονομικό ενδιαφέρον επικεντρώθηκε στα πεδινά και στα παράλια, κατά μήκος των κύριων εμπορικών αξόνων. Στο πλαίσιο αυτό ιδρύθηκε το 2ο αι. μ.Χ. ο παράκτιος οικισμός του Λαδοχωρίου στην Ηγουμενίτσα, που συνδέθηκε με την εγκατάσταση την περίοδο αυτή στην περιοχή Ρωμαίων αποίκων. Ο εκτεταμένος οικισμός~λιμάνι, που άκμασε μεταξύ 3ου και 6ου αι. μ.Χ., διέθετε στοιχειώδη πολεοδομική οργάνωση και εξασφάλιζε στους κατοίκους τις συνθήκες μίας άνετης διαβίωσης.

Αίθουσα 2. Ενότητα ΙII: Δημόσιος Βίος

Στην αρχαία Θεσπρωτία η δημόσια ζωή χαρακτηρίζεται από ισχυρούς κοινοτικούς δεσμούς που οφείλονται στη μακροχρόνια φυλετική οργάνωση. Μόνο η επικράτηση των Ρωμαίων θα διασπάσει τους δεσμούς αυτούς, αναδεικνύοντας το άτομο σε σχέση με την κοινότητα. Κατά τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες επιβιώνουν οι βασικές διοικητικές δομές των Ρωμαϊκών Αυτοκρατορικών χρόνων, οι οποίες σταδιακά μετεξελίσσονται μέσα από την εδραίωση του χριστιανισμού και των νέων πολιτικών και κοινωνικών δεδομένων.

Οι επιγραφές, τα σφραγίσματα για την επικύρωση δημόσιων εγγράφων, τα καθιερωμένα μέσα συναλλαγής, τυποποίησης και διασφάλισης των προϊόντων (νομίσματα, σφραγίσματα, μέτρα και σταθμά), τα δημόσια οικοδομήματα μέσα στις πόλεις (πρυτανείο-αρχείο, θέατρο, εμπορικές αγορές), η στρατιωτική οργάνωση, οι ναοί μέσα στις πόλεις και τα αγροτικά ιερά, όπως παρουσιάζονται  μέσα από αντιπροσωπευτικά εκθέματα στην σχετική ενότητα αφιερωμένη στον δημόσιο βίο, μαρτυρούν την εσωτερική πολιτειακή και κοινωνική οργάνωση των θεσπρωτικών πόλεων, τις εξωτερικές τους επαφές και εμπορικές συναλλαγές, τις επίσημες λατρείες και τις, εν γένει, θρησκευτικές τους αντιλήψεις.

Αίθουσα 3. Ενότητα ΙV: Ιδιωτικός Βίος

Στην τέταρτη ενότητα της έκθεσης γίνεται προσπάθεια να ανασυσταθεί μέσα από τα αρχαιολογικά ευρήματα η καθημερινή ζωή στις διάφορες εκφάνσεις της. Η εργασία, η διασκέδαση και η σχόλη, το νοικοκυριό και άλλες οικιακές ασχολίες, ο καλλωπισμός και η προσωπική υγιεινή ανιχνεύονται μέσα από αντικείμενα που σχετίζονται με την προσωπική και επαγγελματική ζωή: τα δρεπάνια του γεωργού, τα αγκίστρια του ψαρά, τα εργαλεία του γιατρού, τα μελανοδοχεία και οι γραφίδες του γραφέα, τα σφονδύλια της υφάντρας, ο αυλός του μουσικού, οι κουδουνίστρες και τα παιχνίδια των παιδιών, τα ζάρια και τα πιόνια από τα επιτραπέζια παιχνίδια των ενηλίκων, τα σκεύη της νοικοκυράς, τα κοσμήματα, τα αρωματοδοχεία και η χτένα της.

Η ζωή μέσα στο σπίτι ζωντανεύει μέσα από τις αναπαραστάσεις χώρων με τις αντίστοιχες οικοσκευές (μαγειρείο, αποθήκη, λουτρό).

Οι διαφορετικές εποχές, οι κοινωνικές διαφοροποιήσεις και οι σαφείς διαχωρισμοί των δύο φύλων αντικατοπτρίζονται στα αντικείμενα της καθημερινότητας, φωτίζοντας μία πιο προσωπική πτυχή των ανώνυμων ανθρώπων του παρελθόντος.

Αίθουσα 4. Ενότητα V: Ταφικά Έθιμα

Η τελευταία ενότητα της έκθεσης πραγματεύεται το ιδιαίτερα ευαίσθητο και συγκινησιακό θέμα του θανάτου και εστιάζει στη διαχρονική εξέλιξη των ταφικών εθίμων και πρακτικών στον θεσπρωτικό χώρο από τους Μυκηναϊκούς χρόνους έως τη Μέση Βυζαντινή περίοδο (11ος αι. μ.Χ.). Παράλληλα παρουσιάζεται το πλούσιο μυθολογικό παρελθόν που συνδέει τους δύο ποταμούς (Αχέροντας και Καλαμάς) με τον Κάτω Κόσμο, καθώς η Θεσπρωτία συνδέεται από τα Ομηρικά έπη με πανάρχαιες δοξασίες γύρω από το βασίλειο του Άδη.

Οι τύποι των τάφων, ο τρόπος ενταφιασμού και τα αντικείμενα που συνόδευαν τους νεκρούς -τα κτερίσματα- διαφέρουν ανά περιοχή, κοινωνία και εποχή και προσφέρουν πολύτιμες γνώσεις για την οργάνωση και δομή των κοινωνιών, αλλά και την κοινωνική θέση, τη ηλικία, το φύλο και, αρκετές φορές, την επαγγελματική ιδιότητα των νεκρών. Παράλληλα, η μελέτη των σκελετικών καταλοίπων, παρέχει ασφαλή στοιχεία όχι μόνο για το φύλο και την ηλικία, αλλά και για τις διατροφικές συνήθειες ή τις ασθένειες των νεκρών.